Pobierz i wydrukuj

Dyskryminacja ze względu na przynależność związkową

Związki zawodowe są powołane do reprezentowania zbiorowych interesów pracowników przed pracodawcą. Stoją one zatem na straży praw pracowniczych i z tego względu pracodawcy z reguły niechętnie widzą związki zawodowe na terenie swego zakładu pracy. Często zdarza się, że pracodawcy próbują czynnie przeciwstawić się ich tworzeniu lub umacnianiu ich pozycji w firmie, zastraszając członków związku lub pracowników zainteresowanych członkostwem w związku, tworzą wokół związku nieprzyjazną atmosferę czy ingerują w ustawowo zadekretowane kompetencje i wolności związkowe.

Te i inne działania antyzwiązkowe są przestępstwem w rozumieniu art. 35 ustawy o związkach zawodowych.

Konstytucja  RP gwarantuje każdemu wolność zrzeszania się w strukturach związków zawodowych.  Wolność ta jest doprecyzowana w art. 18¹ §1 Kodeksu pracy, który zapewnia pracownikom swobodę w zakresie tworzenia organizacji związkowych oraz przystępowania do nich.

Z prawa pracy wynika również zakaz dyskryminacji z powodu przynależności do związku zawodowego.

1. Dyskryminacja ze względu na przynależność związkową w świetle przepisów prawa

Polskie prawo zakazuje dyskryminowania pracowników m.in. ze względu na przynależność do związku zawodowego. W tym zakresie przepisy jednoznacznie stanowią, że:

1)      nikt nie może ponosić ujemnych następstw z powodu przynależności do związku zawodowego lub pozostawania poza nim albo wykonywania funkcji związkowej. W szczególności nie może to być warunkiem nawiązania stosunku pracy i pozostawania w zatrudnieniu oraz awansowania pracownika (art. 3. ustawy o z.z oraz art. 11³ k.p.),

2)      osoby, które w związku z zajmowanym stanowiskiem bądź pełnioną funkcją dyskryminują pracownika z powodu przynależności do organizacji związkowej, pozostawania poza związkiem lub wykonywania funkcji związkowej podlegają odpowiedzialności karnej (na podstawie art. 35 ust. 1 pkt 3 u.z.z.),

3)      pracownicy powinni być równo traktowani w zakresie nawiązania i rozwiązania stosunku pracy, warunków zatrudnienia, awansowania oraz dostępu do szkoleń w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych, w szczególności bez względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, a także bez względu na zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony albo w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy (art. 18^3a §1 k.p.).

Za naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniu uważa się różnicowanie przez pracodawcę sytuacji pracownika, w tym przyznawanie z wyżej wymienionych względów niektórym pracownikom mniejszych praw niż te, z których korzystają inni pracownicy znajdujący się w tej samej sytuacji faktycznej i prawnej (zob. wyrok SN z 10.9.1997 r., I PKN 246/97, OSNP Nr 12/1998, poz. 360), w szczególności zaś niekorzystne ukształtowanie wynagrodzenia za pracę lub innych warunków zatrudnienia albo pominięcie przy awansowaniu lub przyznawaniu innych świadczeń związanych z pracą, pominięcie przy typowaniu do udziału w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe - chyba że pracodawca udowodni, że kierował się obiektywnymi powodami.

Przejawem dyskryminowania jest również działanie polegające na zachęcaniu innej osoby do naruszania zasady równego traktowania w zatrudnieniu.

Osoba, wobec której pracodawca naruszył zasadę równego traktowania w zatrudnieniu, ma prawo do odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie ustalane na podstawie odrębnych przepisów (art. 18^3d k.p.).

Skorzystanie przez pracownika z uprawnień przysługujących mu z tytułu naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu nie może stanowić przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie przez pracodawcę stosunku pracy lub jego rozwiązanie bez wypowiedzenia (art. 18^3e §1 k.p.).

2. Pytanie podwładnych o przynależność związkową narusza prawo

Przykład:

Pracodawca lub inni członkowie kadry kierowniczej próbują ustalić, kto jest członkiem związku, zadając bezpośrednio pytania o przynależność związkową podwładnym.

Powyższe zachowanie jest niedopuszczalne!

Związek zawodowy nie ma obowiązku przekazywać pracodawcy listy członków związku. Członkostwo w związku zawodowym lub pozostawanie poza związkiem jest osobistą sprawą danego pracownika. Zarząd Związku powinien jedynie przekazać pracodawcy listę wskazującą imiennie członków związku chronionych uchwałą zarządu na podstawie art. 32 ust. 1 ustawy o z.z. (członkowie związku mogą nie wyrazić zgody na objęcie tą ochroną, jeśli nie chcą ujawniać pracodawcy swego członkostwa w związku ).

Zgodnie z przepisami (art. 232, art. 38 § 1, art. 52 § 3, art. 112 § 1 k.p.), Pracodawca jest zobowiązany do zwrócenia się na piśmie do zarządu związku zawodowego (a nie pracownika!) z pytaniem o to, czy dana osoba przynależy do związku, jedynie w ściśle określonych okolicznościach, tj. w przypadku, gdy: ma zamiar zmienić na niekorzyść tej osobie warunki pracy bądź płacy, wypowiedzieć umowę na czas nieokreślony, rozwiązać umowę bez wypowiedzenia czy ustosunkować się do sprzeciwu wniesionego od nałożonej kary porządkowej.

W takiej sytuacji zarząd związku może ujawnić, że dany pracownik jest członkiem związku, by reprezentować jego prawa przed pracodawcą - po wyrażeniu zgody przez tego członka związku.

Dane ujawniające przynależność związkową należą do kategorii danych tzw. szczególnie chronionych, wymienionych w art. 27 ust. 1 ustawy o ochronie danych osobowych, który to przepis zabrania przetwarzania danych ujawniających pochodzenie etniczne, poglądy polityczne, przekonania religijne, przynależność wyznaniową, partyjną lub związkową, jak również danych o stanie zdrowia, kodzie genetycznym, nałogach lub życiu seksualnym etc.

Pracodawca lub przełożony zadając pracownikowi pytanie o przynależność związkową, narusza prawo pracownika do prywatności w takim samym stopniu, jak pytając o wyznanie religijne, orientację seksualną czy też przynależność polityczną. Nie mówiąc już o tym, że takie zachowanie może być po prostu ocenione jako nietaktowne czy wręcz niekulturalne.

Co może zrobić pracownik pytany o to, czy należy do związku zawodowego?

Przede wszystkim nie jest zobowiązany do udzielenia odpowiedzi, ponieważ to jego osobista sprawa.

Ponadto, jeśli w jego odczuciu pytanie to naruszyło jego godność osobistą bądź miało formę nagabywania, czy też odpowiedź na to pytanie (twierdząca bądź negatywna) miała dla niego negatywne skutki - może powiadomić o tym fakcie Zarząd Związku i/lub Państwową Inspekcję Pracy.

Okręgowa Inspekcja Pracy w Warszawie mieści się przy ul. Lindleya 16. Skargę można złożyć osobiście przed inspektorem (do protokołu) lub pisemnie (podpisaną skargę można złożyć w siedzibie OIP lub przesłać pocztą). Składający skargę może w niej zastrzec, że nie zgadza się na ujawnienie przez PIP swoich personaliów pracodawcy. Ponadto OIP w Warszawie udziela bezpłatnych porad prawnych pod nr tel.: 022 583 17 27.

W zależności od okoliczności, wypytywanie pracowników o przynależność związkową może zostać uznane przez PIP za naruszenie godności osobistej (osoby pytane czują dyskomfort z powodu naruszenia ich sfery osobistej, boją się przyznać do przynależności związkowej w obawie przed dyskryminacją), jak również za działalność antyzwiązkową (jeśli np. ulegając presji otoczenia lub przełożonego, pracownik występuje ze związku zawodowego).

Opracował: Zarząd i Komisja Rewizyjna Związku Zawodowego Pracowników NCBiR

Wstecz