Umowa o pracę to zgodne oświadczenie woli pracownika i pracodawcy, w oparciu o które między stronami nawiązana zostaje wieź prawna regulowana przepisami prawa jako stosunek pracy.

Na mocy tego porozumienia pracownik zobowiązuje się do wykonywania na rzecz pracodawcy określonego rodzaju pracy na określonym stanowisku, a pracodawca do zatrudnienia go za wynagrodzeniem.

Każda umowa o pracę powinna być zawarta na piśmie z wyraźnym określeniem rodzaju i warunków. W szczególności powinna określać:

• rodzaj pracy (a nie np. samo stanowisko),
• miejsce jej wykonywania
• termin rozpoczęcia pracy,
• wynagrodzenie; ze wskazaniem składników wynagrodzenia, które odpowiada rodzajowi pracy

W umowie tej mogą być zawarte warunki istotne dla wykonania umowy np. postanowieniem, że praca będzie wykonana przy użyciu własnych narzędzi pracownika.

Jeżeli umowa o pracę nie została zawarta z zachowaniem formy pisemnej, pracodawca powinien, najpóźniej w dniu rozpoczęcia pracy przez pracownika, potwierdzić pracownikowi na piśmie ustalenia co do stron umowy, rodzaju umowy oraz jej warunków.

Rodzaje umów o pracę

Kodeks pracy w art. 25 rozróżnia kilka rodzajów umów o pracę. W zależności od czasu trwania umowy, a także celu na jaki zostaje zawarta są to:

• umowa na okres próbny,
• umowa na czas określony (w tym umowa na zastępstwo),
• umowa na czas wykonywania określonej pracy,
• umowa na czas nieokreślony.

Umowa na okres próbny

Okres próbny służy pracodawcy do sprawdzenia przydatności pracownika do pracy. Umowę na okres próbny zawiera się maksymalnie na 3 miesiące. Umowa ta może być wcześniej rozwiązana za porozumieniem stron lub za wypowiedzeniem (trzydniowym, tygodniowym lub dwutygodniowym - w zależności od tego, na jaki czas była zawarta). Jeżeli żadna ze stron nie wypowie umowy to rozwiązuje się ona z upływem okresu, na który została zawarta. Jeżeli jednak po upływie okresu na jaki była zawarta, pracownik będzie świadczył pracę za wiedzą pracodawcy, domniemuje się zawarcie umowy o pracę na czas nieokreślony.

Umowy na okres próbny nie wolno zawierać z młodocianymi których zatrudnienie i zwolnienie z pracy regulują odrębne przepisy.

Umowa na czas określony

Ten typ umowy jest zawierany na ściśle określony czas (kilka miesięcy, kilka lat). Z upływem określonego terminu rozwiązuje się ona automatycznie, bez potrzeby wcześniejszego jej wypowiadania.

WYJĄTEK! - jeśli umowę zawarto z kobietą w ciąży, umowa automatycznie zostaje przedłużona do dnia porodu.

Zawarcie kolejnej umowy o pracę na czas określony jest równoznaczne w skutkach prawnych z zawarciem umowy o pracę na czas nieokreślony, jeżeli poprzednio strony dwukrotnie zawarły umowę o pracę na czas określony na następujące po sobie okresy, o ile przerwa między rozwiązaniem poprzedniej a nawiązaniem kolejnej umowy o pracę nie przekroczyła 1 miesiąca.

Nawet jeśli pracodawca aneksem przedłuży umowę o pracę na czas określony, aby w ten sposób obejść konieczność zatrudnienia na czas nieokreślony, to jest to bezskuteczne.

W umowie zawieranej na okres dłuższy niż 6 miesięcy strony mogą postanowić, że może ona być rozwiązana za uprzednim 2-tygodniowym wypowiedzeniem. Umowy zawarte na okres krótszy niż 6 miesięcy lub nie zawierające postanowienia o prawie wypowiedzenia - nie mogą być rozwiązywane za wypowiedzeniem. Strony muszą się porozumieć co do rozwiązania takiej umowy prze upływem jej trwania.

Umowa na czas wykonania określonej pracy

Umowę na czas wykonania określonej pracy zawiera się w celu wykonania konkretnego zadania, wtedy, gdy nie da się ściśle określić czasu trwania zleconej pracy (np. prowadzenie określonego projektu). Strony określają dokładnie rodzaj pracy do wykonania.

Taką umowę można zawierać wielokrotnie, bez obowiązku zamiany na umowę bezterminową.

Rozwiązanie umowy następuje z dniem ukończenia pracy, dla której wykonania była zawarta, lub wcześniej - na mocy porozumienia stron bądź też bez wypowiedzenia.

Umowa o zastępstwo

Umowa o pracę w zastępstwie to rodzaj umowy na czas określony. Można ją zawrzeć w celu zapewnienia zastępstwa pracownika nieobecnego np. z powodu urlopu wychowawczego czy urlopu bezpłatnego.

Umowa w zastępstwie rozwiązuje się z upływem terminu, na który ją zawarto, np. z chwilą powrotu do pracy pracownika zastępowanego. Jeśli chodzi o kobiety w ciąży, w przypadku tej umowy nie ulega ona przedłużeniu do dnia porodu.

Strony mogą zaznaczyć w umowie minimum dwutygodniowe wypowiedzenie tylko takiej umowy w zastępstwie, które zawarto na okres dłuższy od 6 miesięcy. Gdy tego nie zrobią lub umowa zawarta jest na okres krótszy, wypowiedzenie nie jest możliwe. Trzeba czekać na powrót zastępowanego pracownika lub dojść z zastępcą do porozumienia.

Umowa na czas nieokreślony

Umowa na czas nieokreślony daje pracownikowi największą pewność zatrudnienia. Taka umowa nie może być wypowiedziana przez pracodawcę bez podania przyczyn i niekiedy - bez spełnienia określonych warunków (np. konsultacji ze związkiem zawodowym reprezentującym pracownika). W wypowiedzeniu umowy o pracę lub jej rozwiązaniu bez wypowiedzenia powinno być również zawarte pouczenie o przysługującym pracownikowi prawie odwołania do sądu pracy.

Z kolei pracownik może taką umowę wypowiedzieć (bez podania przyczyn) lub rozwiązać ją bez wypowiedzenia z powodu ciężkiego naruszania przez pracodawcę jego praw pracowniczych, np. w przypadku mobbingu.

Okresy wypowiedzenia umowy ustala Kodeks pracy. Wynoszą one:

• 2 tygodnie jeżeli pracownik był zatrudniony w danym zakładzie pracy krócej niż 6 miesięcy,
• 1 miesiąc jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 6 miesięcy ale krócej niż 3 lata,
• 3 miesiące jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy co najmniej 3 lata.

Prawo dopuszcza także zawieranie w umowie o pracę postanowień przewidujących dłuższy okres wypowiedzenia.

Zgodnie z art. 25. § 2 kodeksu pracy, zarówno umowa o pracę na czas nieokreślony, na czas określony jak i na czas wykonania określonej pracy może być poprzedzona umową o pracę na okres próbny.